صد آنلاین | استفاده نادرست و بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک‌ها، به ویژه در ایران، خطر بروز مقاومتی کشنده در برابر داروها را افزایش داده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که در صورت عدم اصلاح این روند، بیماری‌های درمان‌پذیر امروز در آینده ممکن است به مرگ‌بارترین تهدیدها تبدیل شوند. این مشکل، علاوه بر هزینه‌های سنگین درمان، می‌تواند آمار مرگ‌ومیر ناشی از عفونت‌های باکتریایی را به‌شدت افزایش دهد.
به گزارش صد آنلاین، جهانی را تصور کنید که در آن عفونت‌های معمول باکتریایی دیگر درمان‌پذیر نباشند، یا تصور کنید آنتی‌بیوتیک‌های مورد استفاده در درمان‌های پزشکی، اثربخشی خود را از دست بدهند، باتوجه به اینکه آنتی بیوتیک‌ها از جمله رایج‌ترین داروهای مصرفی در جهان هستند، مصرف خودسرانه و بی‌رویه این داروها کشورهای مختلف جهان به ویژه ایران را به این تصور هولناک نزدیک کرده است.
طبق برآوردها در اتحادیه اروپا «سالانه بیش از ۶۷۰ هزار مورد ابتلا به عفونت به علت باکتری مقاوم به آنتی‌بیوتیک رخ می‌دهد و حدود ۳۳ هزار نفر مستقیما بر اثر این عفونت‌ها می‌میرند. آمار جهانی در این زمینه حیرت‌انگیز است. دست‌کم ۷۰۰ هزار نفر سالانه بر اثر «مقاومت ضدمیکروبی» جان می‌بازند. همچنین مرگ ۵۰ میلیون انسان تا سال ۲۰۵۰ به علت مقاومت دارویی تخمین زده می‌شود.»
اخیرا مینو محرز، متخصص بیماری‌های عفونی هشدار داده است که مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در ایران روندی فزاینده دارد و میزان استفاده از آن‌ها ۳/۵ برابر میانگین جهانی است. این عضو فرهنگستان علوم پزشکی ایران، با استناد بر مقاله‌ای علمی که حدود ۱۰ سال پیش، درخصوص اهمیت قانون‌گذاری در مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها منتشر شده، می‌گوید: «در این مقاله، استفاده از برخی آنتی‌بیوتیک‌ها تنها برای بیماران بستری در بخش سی‌سی‌یو مجاز دانسته شده بود، اما امروز شاهد تجویز قوی‌ترین آنتی‌بیوتیک‌ها برای بیماری‌های عادی هستیم که می‌تواند مقاومت میکروبی بیماران را افزایش دهد.
هزینه درمان بیماری که به دلیل مقاومت میکروبی دچار عفونت بیمارستانی شده بود، بیش از ۵۰ میلیون تومان شد. رقمی که اگر بیمار توان پرداخت آن را نداشت، به احتمال زیاد جان خود را از دست می‌داد. باید توجه داشت که هر دهه تنها یک آنتی‌بیوتیک جدید معرفی می‌شود و نمی‌توان به دلیل مصرف بی‌رویه، منتظر داروهای جدیدتر ماند.» بنابراین اگر اقدامی صورت نپذیرد، ممکن است بیماری‌های درمان‌پذیر کنونی، در آینده دوباره درمان‌ناپذیر شوند.
آزیتا نبی‌زاده،سرپرست گروه ارزیابی فناوری سلامت و مطالعات مدیریتی و اقتصادی سازمان غذا و دارو نیز براساس آمارنامه دارویی سال ۱۴۰۲ با اشاره به اینکه گردش مالی داروهای آنتی میکروبیال ۱۳ درصد کل بازار دارویی کشور بوده است، بر لزوم توجه جدی به مصرف غیرمنطقی داروهای ضدمیکروبی، تأکید کرده و می‌گوید: ۳۶ درصد نسخ پزشکان در سال ۱۴۰۲ حاوی آنتی‌بیوتیک هستند.
به گفته سرپرست گروه ارزیابی فناوری سلامت سازمان غذا و دارو پرفروش‌ترین آنتی‌بیوتیک‌های مصرفی از نظر ریالی در کشور آموکسی‌سیلین، سفکسیم، کوآموکسی کلاو، آزیترومایسین و مروپنم، همچنین در نسخ پزشکان نیز آنتی‌بیوتیک‌های پر تجویز به ترتیب سفکسیم، مترونیدازول، آموکسی‌سیلین، آزیترومایسین و سیپروفلوکساسین هستند. بنابر اعلام سازمان غذا و دارو، در دسته آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی نیز پنی‌سیلین ۳-۳-۶، پنی سیلین ۱/۲۰۰/۰۰۰، سفازولین و سفتریاکسون پرمصرف‌ترین‌ها بوده‌اند.
داروهای ضدمیکروبی که شامل آنتی‌بیوتیک‌ها نیز هست، داروهای حیات‌بخشی هستند که روزانه برای درمان عفونت ناشی از ریزجانداران و پیشگیری از آن مصرف می‌شوند. اما وقتی مصرف آنتی‌بیوتیک زیاده از حد و غلط باشد، ممکن است باکتری‌های مفید از بین برود و باکتری‌های مضر در برابر آن داروها مقاوم شوند. سهیل داوری از کارشناسان حوزه دارویی در این باره به «ما» توضیح می‌دهد: «مصرف نادرست داروی آنتی‌بیوتیک هنگامی رخ می‌دهد که مقدار مصرف و زمان‌بندی مصرف اشتباه باشد، یا در روند مصرف بارها وقفه رخ دهد.
همچنین مصرف نادرست هنگامی رخ می‌دهد که آنتی‌بیوتیک برای بیماری‌هایی مصرف شود که برای درمان آن‌ها ضروری نباشد. علیرغم هشدارهایی که داده می‌شود، فروش بدون نسخه داروی‌های آنتی‌بیوتیک همچنان ادامه دارد، زیرا بسیاری از مردم دانش فنی ندارند یا نمی‌دانند که این کار باعث مقاومت ضدمیکروبی می‌شود.»
افزایش فروش داروهای آنتی‌بیوتیک از دوران همه‌گیری کرونا
این کارشناس با تأکید براینکه در میان رده‌های مختلف داروهای آنتی‌بیوتیک، همان‌هایی که بیشترین خطر را در ایجاد مقاومت ضدمیکروبی دارند، پرفروش‌ترین هم هستند، عنوان می‌کند: «داروهای ضدمیکروبی هر روز جان افراد بی‌شماری را در جهان نجات می‌دهند. این داروها پیشرفت بزرگی در روش‌های درمان پدید آورده‌اند و به کمک آن‌ها جلوی بیماری‌ها و عفونت‌ها را می‌گیریم و آن‌ها را درمان می‌کنیم. اما استمرار در مصرف اشتباه داروهای ضدمیکروبی باعث می‌شود که این روند پیشرفت به خطر بیفتد. افزون بر این، بسیاری از پزشکان به اطلاعات تشخیص بیماری دسترسی ندارند یا از شناخت لازم برای نقشِ اساسی مصرف به ظاهر ناچیز داروی آنتی‌بیوتیک در ایجاد این مشکل، برخوردار نیستند.»
داوری در ادامه با این توضیح که از دوران همه‌گیری کرونا فروش داروهای آنتی‌بیوتیک افزایش چشمگیری داشته، این وضعیت را بسیار نگران‌کننده توصیف و بیان می‌کند: «داروهای آنتی‌بیوتیک برای مبارزه با باکتری‌ها به کار می‌آیند، نه ویروس‌ها. بسیاری از افراد بدون آن که پزشک تجویز کرده باشد، نه یک بار بلکه بارها دست به مصرف اشتباه داروی آنتی‌بیوتیک می‌زنند و روند کامل مصرف را هم رعایت نمی‌کنند. باید شهروندان را آگاه کرد که بدون نسخه داروی آنتی‌بیوتیک مصرف نکنند و دولت نیز باید مقررات سخت‌گیرانه‌ای وضع کند.»
بیماری‌هایی با ریشه ایمونولوژیک و یا ویروسی نیازی به مصرف آنتی‌بیوتیک ندارند
سیامک افاضلی، استراتژیست دارویی نیز در این زمینه به «ما» می‌گوید: «اگر از نظر آماری میزان سرانه مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها را در ایران با کشورهای دیگر مقایسه کنیم، متوجه خواهیم شد که به علل مختلف این سرانه مصرف بسیار بالاتر از نُرم جهانی است. مبتنی بر اطلاعات درج شده در آمارنامه دارویی طی بیست سال گذشته همواره آنتی‌بیوتیک‌ها و مسکن‌ها یکی از پنج اقلام دارویی پرمصرف بوده‌اند.
بیش مصرفی این داروها ناشی از این است که مردم به‌محض بروز کوچک‌ترین علائمی در بدن، این داروها را تهیه و مصرف می‌کنند، به این صورت که به داروخانه مراجعه و بدون داشتن نسخه به دارو دسترسی دارند و یا از دوره قبلی درمان مقداری آنتی‌بیوتیک در منزل باقی مانده است، بنابراین افراد بدون تجویز و توصیه پزشک به مصرف خودسرانه روی می‌آورند. به همین علت مصرف این اقلام دارویی در ایران غیرمعمول، غیرمنطقی و زیان‌آور است.»
افاضلی تصریح می‌کند: «تمام امراضی که با تب و لرز همراه هستند الزاما به‌خاطر وجود باکتری ایجاد نشده‌اند. بعضی از بیماری‌ها می‌تواند ریشه ایمونولوژیک و یا ویروسی داشته باشند. حتی برخی از سرطان‌ها ممکن است با علامت تب بروز کنند. بنابراین افراد به‌محض تب کردن نباید آنتی‌بیوتیک مصرف کنند، قطعا این کار اشتباه است. در صورتی که مقاومت میکروبی حاصل شود، حتی با وجود تجویز آنتی‌بیوتیک در مقادیر بالا، نتیجه‌ای حاصل نخواهد شد و عفونت، پایدار می‌ماند. در اصل میکروب یاد می‌گیرد که چگونه خود را در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها محافظت و چطور آن را خنثی و بی‌اثر کند.
به همین دلیل است که تشخیص درست و به‌موقع برای استفاده از آنتی‌بیوتیک بسیار مهم است. ضمن آنکه باید توجه کرد که بیشتر گلودردها و سرماخوردگی‌ها در فصول مختلف سال، نیاز به درمان با آنتی‌بیوتیک ندارند. در حقیقت تنها در زمان احتیاج و نیاز است که تجویز آن‌ها به صلاح است.»
