آنتی‌اکسیدان
متخصص پوست‌ومو : آنتی‌اکسیدان مولکول‌هایی هستند که رادیکال‌های آزاد را در بدن خنثی می‌کنند، درحالی که رادیکال‌های آزاد می‌توانند به سلول‌های بدن آسیب برسانند
رادیکال‌های آزاد به‌طور طبیعی در بدن انسان‌ها شکل می‌گیرند، اما بخشی از آنها به عوامل زیست‌محیطی مانند آلودگی هوا، دود سیگار و دیگر ترکیبات شیمیایی مرتبط هستند.
تماس طولانی‌مدت با رادیکال‌های آزاد یا عدم خنثی‌سازی این مولکول‌ها می‌تواند به DNA آسیب برساند، درحالی که همین اتفاق می‌تواند باعث ابتلا به بعضی از بیماری‌ها و همچنین پیری پوست شود.
آنتی‌اکسیدان‌ها دقیقا در همینجا وارد بازی می‌شوند و به برطرف‌سازی این مشکل کمک می‌کنند. انواع آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی در میوه‌ها، سبزیجات و گیاهان وجود دارند، درحالی که ترکیبات آنتی‌اکسیدانی ویژه هم در تولید محصولات مراقبت از پوست به‌کار می‌روند.
۴ کاربرد مهم آنتی‌اکسیدان‌ها برای بدن
۱. اهداکنندگان الکترون
یکی از کارایی‌های اصلی آنتی اکسیدان‌ها توانایی آنها در اهدای الکترون به رادیکال‌های آزاد است. رادیکال‌های آزاد مولکول‌های ناپایدار با الکترون‌های جفت نشده هستند که می‌توانند باعث آسیب اکسیداتیو شوند.
۲. واکنش‌های ردوکس (Redox)
آنتی‌اکسیدان‌ها در واکنش‌های ردوکس (اکسایش و کاهش) شرکت می‌کنند، جایی که تحت اکسیداسیون قرار می‌گیرند تا رادیکال‌های آزاد را خنثی کنند و متعاقباً به حالت اولیه خود کاهش می‌یابند. این فرایند به تعادل سطوح ردوکس در سلول‌ها و بافت‌ها کمک می‌کند و سلامت سلولی را حفظ می‌کند.
۳. قابلیت‌های بازسازی
برخی از آنتی‌اکسیدان‌ها توانایی بازسازی سایر آنتی‌اکسیدان‌ها را دارند. به عنوان مثال، ویتامین C می‌تواند ویتامین E را پس از خنثی کردن یک رادیکال آزاد بازسازی کند و به ویتامین E اجازه دهد نقش محافظتی خود را ادامه دهد. این قابلیت بازسازی، اثربخشی کلی دفاع آنتی‌اکسیدانی را افزایش می‌دهد.
۴. فعالیت آنزیمی
برخی از آنتی‌اکسیدان‌ها به عنوان آنزیم عمل می‌کنند. این آنتی‌اکسیدان‌های آنزیمی مانند سوپراکسید دیسموتاز (SOD) کاتالاز و گلوتاتیون پراکسیداز، نقش مهمی در خنثی کردن انواع خاصی از رادیکال‌های آزاد و کاهش استرس اکسیداتیو در سلول‌ها دارند.
انواع آنتی‌اکسیدان‌ها برای پوست
ترکیبات آنتی‌اکسیدانی نهفته در ویتامین‌های C، A و E دارای اثربخشی بالایی هستند و می‌توان از آنها در تولید محصولات موضعی استفاده کرد. یکی از مشتقات مهم ویتامینA نیز رتینول نام دارد. این ماده هم در تولید محصولات ضد آکنه کاربرد دارد و هم می‌تواند قابلیت ارتجاعی پوست را بهتر کند، درحالی که برای لایه‌برداری پوست و پیشگیری از آفتاب‌سوختگی هم موثر است.
ویتامینC دومین منبع آنتی‌اکسیدانی مهم برای محصولات مراقبت از پوست است که امروزه در تولید انواع سرم‌ها، مرطوب‌کننده‌ها و حتی کرم‌های مخصوص چشم کاربرد دارد. ترکیبات آنتی‌اکسیدانی این ویتامین از پوست در برابر آسیب‌های محیطی محافظت می‌کند و مانع از پیری زودرس پوست می‌شود، درحالی که بیشتر از همه برای مبارزه با پرتوهای فرابنفش خورشیدی (UV) و آلودگی هوا موثر است.
این ماده به لایه‌های عمیق‌تر پوستی نفوذ می‌کند و رادیکال‌های آزاد را خنثی می‌کند، درحالی که نقش مثبتی در افزایش بازسازی سلولی دارد و به شکل‌گیری کلاژن در بافت پوست هم کمک می‌رساند. روشن‌سازی پوست، بهبودبخشی به بافت پوست، صاف‌سازی خطوط ریز پوستی، مبارزه با چین‌وچروک‌های پوستی و افزایش استحکام و قابلیت ارتجاعی پوست از مهم‌ترین مزیت‌های ترکیبات آنتی‌اکسیدانی ویتامینC هستند.
ترکیبات آنتی‌اکسیدانی دیگری مانند اسید فرولیک و نیاسینامید ویتامین B3 نیز می‌توانند به افزایش استحکام پوست و قابلیت ارتجاعی پوست کمک کنند، التهاب را کاهش بدهند و نقش مثبتی در روشن‌سازی لکه‌های پوستی تیره داشته باشند.
فواید آنتی اکسیدان
در دهه ۱۹۹۰، زمانی که دانشمندان دریافتند آسیب رادیکال‌های آزاد در مراحل اولیه تصلب شرایین، سرطان، از دست دادن بینایی و بیماری‌های مزمن دیگر مؤثر است، آنتی اکسیدان‌ها در کانون توجه عموم قرار گرفتند. برخی مطالعات نشان داد افرادی که میوه و سبزی‌های غنی از آنتی اکسیدان کمتری مصرف می‌کنند در مقایسه با افرادی که مقدار مناسبی از این مواد را دریافت می‌کنند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری‌های مزمن هستند. بنابراین، آزمایش‌های بالینی بررسی تأثیر مواد منفرد به‌صورت مکمل، به‌ویژه بتاکاروتن و ویتامین E در برابر بیماری‌های مزمن را شروع کرد.
پیش از اینکه نتایج این آزمایش‌ها به دست بیاید، رسانه‌ها و صنایع مکمل و غذایی تبلیغ مزایای آنتی اکسیدان‌ها را آغاز کردند. این‌گونه بود که توت‌های منجمد، چای سبز و سایر غذاهای دارای برچسب غنی از آنتی اکسیدان در قفسه فروشگاه‌ها ظاهر شدند. سازندگان مکمل‌ها نیز تبلیغ خواص مبارزه با بیماریِ انواع آنتی اکسیدان‌ها را از سر گرفتند.
با اینکه نتایج تحقیقات متفاوت بود، اکثر آنها نتوانستند مزایای مورد انتظار را پیدا کنند. بیشتر تیم‌های تحقیقاتی گزارش دادند ویتامین E و سایر مکمل‌های آنتی اکسیدانی از بیماری قلبی یا سرطان پیشگیری نمی‌کنند. حتی مطالعه‌ای نشان داد مصرف مکمل‌های بتاکاروتن احتمال ابتلا به سرطان ریه در افراد سیگاری را افزایش می‌دهد. در مقابل، برخی از آزمایش‌ها مزایایی مصرف آنتی اکسیدان‌ها را گزارش کردند. به‌عنوان مثال، پس از هجده سال پیگیری محققان دریافتند مصرف مکمل‌های بتاکاروتن با کاهش متوسط مقدار اختلالات شناختی و زوال عقل همراه است.
این نتایج که تا حدودی ناامیدکننده بودند، شرکت‌های غذایی و فروشندگان مکمل را از تبلیغ محصولات خود منصرف نکردند. آنتی اکسیدان‌ها هنوز هم به‌عنوان مواد افزودنی که می‌توانند از بیماری‌های قلبی، سرطان، آب مروارید، از دست دادن حافظه و سایر شرایط جلوگیری کنند، به غلات صبحانه، پروتئین‌بارهای ورزشی، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و دیگر غذاهای فراوری‌شده اضافه می‌شوند.
در واقع آنتی اکسیدان‌ها، مواد معدنی، فیبر و سایر موادی که به‌طور طبیعی در میوه‌ها، سبزی‌ها و غلات کامل یافت می‌شود، به جلوگیری از انواع بیماری‌های مزمن کمک می‌کنند؛ اما این‌طور نیست که دُزهای زیاد مکمل‌های آنتی اکسیدانی بتوانند همین مزیت را به همراه داشته باشند.
یکی از دلایل احتمالی این امر که بسیاری از مطالعات درباره مکمل‌های آنتی اکسیدان فواید آنها را برای سلامتی نشان نمی‌دهد، این است که آنتی اکسیدان‌ها در ترکیب با سایر مواد مغذی و مواد شیمیاییِ گیاهی و حتی آنتی اکسیدان‌های دیگر به بهترین شکل عمل می‌کنند. به‌عنوان مثال، یک فنجان توت‌فرنگی تازه حدودا حاوی ۸۰ میلی‌گرم ویتامین C است.
ویتامین سی ماده‌ای مغذی با فعالیت آنتی اکسیدانی چشمگیر است. حال مکملی ۵۰۰ میلی‌گرم ویتامین سی دارد، از مواد شیمیایی گیاهی (پلی‌فنول) بی‌بهره است که به‌طور طبیعی در توت‌فرنگی وجود دارد. مواد شیمیایی دیگر موجود در توت‌فرنگی مانند پروآنتوسیانین و فلاونوئید فعالیت آنتی اکسیدانی دارند و می‌توانند به خاصیت درمانی توت‌فرنگی کمک کنند. پلی‌فنول‌ها در کنار خاصیت آنتی اکسیدانی، خواص شیمیایی بسیاری دارند. اگر ماده‌ای مغذی با فعالیت آنتی اکسیدانی بیش از حد نیاز مصرف شود، می‌تواند باعث اثر معکوس پرواکسیدانی شود. به همین دلیل، ممکن است استفاده از مکمل آنتی اکسیدانی با ماده شیمیایی ایزوله برای همه مؤثر نباشد.
مصرف میوه‌ها، سبزی‌ها و حبوبات غنی از آنتی اکسیدان خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن مرتبط با استرس اکسیداتیو را کاهش می‌دهد
تفاوت در مقدار و نوع آنتی اکسیدان موجود در غذاها در مقایسه با آن‌هایی که در مکمل‌ها هستند، ممکن است باعث ایجاد تفاوت در تأثیرگذاری آنها شود. مطالعات نشان می‌دهد مصرف بیشتر میوه‌ها، سبزی‌ها و حبوبات غنی از آنتی اکسیدان خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن مرتبط با استرس اکسیداتیو مانند بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان و مرگ‌و‌میر ناشی از آنها را کاهش می‌دهد. اعتقاد بر این است که رژیم غذایی گیاهی از بیماری‌های مزمن مرتبط با استرس اکسیداتیو محافظت می‌کند؛ اما همچنان مشخص نیست این اثر محافظتی صرفا به دلیل وجود آنتی اکسیدان‌ها است یا به سایر مواد موجود در غذاها یا ترکیبی از هر دو آنها بستگی دارد.
منابع آنتی اکسیدان
صدها و احتمالا هزاران ماده وجود دارد که می‌تواند به‌عنوان آنتی اکسیدان عمل کند. هر کدام از این مواد نقش خاص خود را ایفا می‌کنند و می‌توانند با دیگر مواد ارتباط برقرار کنند تا بدن را به عملکردی مؤثر برسانند. آنتی اکسیدان در واقع نام یک ماده نیست؛ بلکه بیشتر واژه‌ای توصیفی درباره عملکرد طیف وسیعی از مواد است. ویتامین A، ویتامین C، ویتامین E، بتاکاروتن، لیکوپن، لوتئین، سلنیوم، منگنز و زآگزانتین نمونه‌هایی از آنتی اکسیدان‌هایی هستند که در خارج از بدن قرار دارند.
فلاونوئیدها، فلاون‌ها، کاتچین‌ها، پلی‌فنول‌ها و فیتواستروژن‌ها از انواع آنتی اکسیدان‌ها و مواد مغذی گیاهی هستند که در غذاهای گیاهی یافت می‌شوند. هر آنتی اکسیدان عملکرد متفاوتی دارد و با ماده دیگر نمی‌تواند جایگزین شود؛ به همین دلیل، مهم است افراد رژیم غذایی متنوعی داشته باشند.
غذاهای گیاهی، به‌ویژه میوه‌ها و سبزی‌ها از بهترین منابع آنتی اکسیدانی هستند. به غذاهایی که آنتی اکسیدان زیادی دارند، «ابرغذا» (سوپرفود) می‌گویند. برای دریافت غذایی برخی از آنتی اکسیدان‌های خاص سعی کنید موارد زیر را در رژیم غذایی خود بگنجانید:
- ویتامین A: محصولات لبنی و تخم‌مرغ و جگرسیاه
- ویتامین C: بیشتر میوه‌ها و سبزی‌ها به‌ویژه انواع توت‌ها و پرتقال و فلفل‌دلمه‌ای
- ویتامین E: آجیل و دانه‌ها، روغن آفتاب‌گردان و سایر روغن‌های گیاهی و سبزی‌های برگدار و سبز
- بتاکاروتن: میوه‌ها و سبزی‌های با رنگ روشن مانند هویج، نخودفرنگی، اسفناج و انبه
- لیکوپن: میوه‌ها و سبزی‌های با رنگ صورتی و قرمز، از جمله گوجه فرنگی و هندوانه
- لوتئین: سبزی‌های سبز و برگدار و ذرت و پرتقال
- سلنیوم: برنج، ذرت، گندم و سایر غلات کامل و آجیل، تخم‌مرغ، پنیر و حبوبات
نحوه استفاده از آنتی‌اکسیدان‌ها در روتین پوستی
آنتی‌اکسیدان‌های موضعی زمانی به بهترین نتیجه می‌رسند که با همدیگر ترکیب شوند. بنابراین بهتر است که از سرم‌های حاوی ویتامینC (و دارای ویتامینA یا ویتامینE) در ساعات صبح استفاده کنید. برای دستیابی به بهترین نتیجه نیز باید بعد از چند دقیقه،حتما از یک مرطوب‌کننده باکیفیت و سپس از یک ضدآفتاب دارای SPF استفاده کنید.
